کوکسیدیوز
کوکسیدیوز [۱]
سبب شناسی
گونه‌های مختلف آیمریا [۲] که هر یک نواحی ویژه‌ای از مجرای روده‌ای ماکیان را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
وقوع و اهمیت اقتصادی
کوکسیدیوز در سرتاسر دنیا به‌وقوع می‌پیوندد و در شرایطی که تدابیر مناسب پیشگیرانه اعمال نشده باشند به‌عنوان یکی از دلایل اصلی تلفات، رشد نامطلوب و ضریب تبدیل نامطلوب خوراک درگله‌های نابالغ در نظر گرفته می شود. هزینۀ تجویز افزودنی‌های خوراکی آنتی‌کوکسیدیال [۳] و انجام درمان در تمامی نواحی پرورش طیور در سرتاسر دنیا به‌طور سالانه معادل با بیش از ۴۰۰ میلیون دلار برآورد گردیده است.
انتقال
اووسیست اسپوروله [۴] به‌عنوان مرحلۀ عفونت‌زا در چرخۀ زندگی انگل در نظر گرفته می‌شود. ماکیان عفونی و بهبود یافته اووسیست‌ها را دفع می‌کنند که در واحدهای چندسنی موجب بروز مشکل خواهند شد. اووسیست‌ها شاید به‌طور مکانیکی از طریق اَلبَسه و پوشش‌های کفش [۵] پرسنل، تجهیزات آلوده و یا در برخی از موارد از طریق انتشار بستر و گرد و غبار مزارع طیور طی مسافت‌های کوتاه انتشار یابند.
عواملی که در وقوع واگیری‌های بالینی کوکسیدیوز دخیل هستند، عبارتند از:
* افزایش محتوی رطوبت بستر به بیش از ۳۰% در نتیجۀ ورود باران به داخل سالن یا نشت مایعات
* تضعیف ایمنی (به دنبال درگیری با بیماری مارک، IBD و مایکوتوکسین‌ها)
* افزودن مقادیر پایین‌تر از سطح مطلوب ترکیبات آنتی‌کوکسیدیال و یا اختلاط ناکافی این ترکیبات در خوراک
* استرس‌های مدیریتی و محیطی همانند تراکم بیش از حد، سیستم‌های ناکارآمد خوراک‌دهی و تهویۀ ناکافی
یافته‌های بالینی
کوکسیدیوز عموماً به‌صورت حاد بروز می‌یابد و از طریق مشاهدۀ دپرس، ژولیدگی پرها و اسهال مشخص می‌گردد. پرندگان دچار عفونت با آیمریا تنلا[۶]، رنگ پریدگی تاج و ریش و حضور خون در مدفوع سکومی را نشان خواهند داد.
جراحات
آیمریا آسروولینا[۷] و آیمریا میواتی[۸]: خونریزی‌هایی به قطر mm 2-1 همراه با کانون‌های سفید رنگ (پراکنده بین نواحی خونریزی) در سرتاسر سطح سروزی قسمت دیستال دئودنوم و پروگزیمال ژئوژنوم قابل مشاهده است.
آیمریا نکاتریکس [۹]: اتساع شدید قسمت میانی ژئوژنوم همراه با حضور خونریزی در مخاط و وجود مایعات خون آلود در لومن این ناحیه مشاهده می‌گردد.
آیمریا ماکزیما [۱۰]: اتساع قسمت میانی ژئوژنوم همراه با حضور خونریزی در مخاط این ناحیه از روده قابل مشاهده است.
آیمریا تنلا: موجب بروز التهاب خونریزی دهندۀ سکوم می‌گردد.
آیمریا برونتی [۱۱]: خونریزی در مخاطات قسمت دیستال ژئوژنوم و کولون ایجاد می‌شود؛ درموارد مزمن نیز شاید آنتریت فیبرینونکروتیک ایجاد گردد.
تشخیص
جراحات ماکروسکوپیک ایجاد شده توسط آیمریا تنلا، آیمریا نکاتریکس و آیمریا برونتی دارای ارزش تشخیصی هستند. در صورت بررسی میکروسکوپیک مخاطات تخریش شدۀ سکوم و روده‌ها، اووسیست‌ها قابل مشاهده خواهند بود.
به‌منظور تأیید تشخیص در یک مزرعۀ تجاری، ارائة نمونه‌های زیر به آزمایشگاه ضروری است:
* روده‌های متعلق به پرندگان تحت تأثیر و قربانی شده [۱۲] که در دی کرمات پتاسیم ۵% [۱۳] حفظ گردیده‌اند (به‌منظور کشت و تعیین نوع گونه‌های آیمریا)
* روده‌هایی که دارای جراحات ماکروسکوپیک هستند در فرمالین ۱۰% به‌منظور انجام بررسی هیستولوژیک
* نمونه‌های خوراک به‌منظور انجام آزمون آنتی‌کوکسیدیال‌ها
* نمونه‌های بستر به‌منظور شمارش اووسیست‌ها
درمان
از تجویز محلول کیمیا آمپرولیوم-اس® به‌مدت ۵-۳ روز، سولفاوردین فورت® یا سایر فرآورده های ترکیبی سولفانامیدها و کیمیا تولتراکوکس® در آب آشامیدنی به‌این منظور استفاده گردیده است.
تجویز مکمل‌های محلول در آب ویتامین A و Kاز قبیل کیمیا ویت ۳®، کیمیا ویت ۵® شاید موجب تسریع در بهبودی شود.
پیشگیری
برخی از فرآیندهای مدیریتی که موجب محدودسازی اشباع بستر می‌شوند، عبارتند از:
* نصب و مدیریت مناسب سیستم‌های آبرسانی (آبخوری‌ها). آبخوری‌های نیپ [۱۴] در مقایسه با آبخوری‌های زنگوله‌ای و ناودانی [۱۵] موجب کاهش ریزش آب بر روی بستر می‌شوند.
* تهویۀ مناسب و قابل قبول
* حفظ تراکم توصیه شده
* فراهم‌سازی فضای کافی برای مصرف خوراک
* افزودن آنتی‌کوکسیدیال‌ها به جیره در سطوح توصیه شده از بروز عفونت بالینی ممانعت خواهد کرد.
* تجویز آنتی‌کوکسیدیال‌های یونوفوره و شیمیایی [۱۶] در مورد جوجه‌های گوشتی با استفاده از برنامه‌های چرخشی [۱۷]
* تجویز کوکسیدیواستات‌های سنتتیک در مولدین و گله‌های تخم‌گذار تجاری پرورش یافته بر روی بستر، تا از این طریق امکان توسعۀ پیش ایمنی [۱۸] مقدور گردد.
واکسن‌های آنتی‌کوکسیدیال برای گله‌های پولت مولد و روسترها [۱۹] مناسب هستند. این راهکار مقرون به صرفه بوده ولی نیازمند پایش و مدیریتی دقیق و کارآمد (به‌ویژه هنگامی که واکسن از طریق اختلاط با خوراک تجویز می‌گردد) می‌باشد. تجویز داخل چشمی [۲۰] از طریق انجام اسپری و یا قراردادن استوانه‌های ژلاتینی حاوی اووسیست‌ها در جعبه‌های حمل جوجه نیز موجب انتشار یکنواخت واکسن در سطح گله می‌گردند. تدابیر کنترلی در آینده شامل واکسیناسیون جنین ماکیان گوشتی به روش inovo توسط یک سوسپانسیون شدیداً خالص‌سازی شده از اووسیست‌ها خواهد بود. تجویز واکسنی که از گامتوسیت‌ها مشتق شده در پولت‌ها موجب القای ایمنی در نتاج گردیده و نیاز به مصرف آنتی‌کوکسیدیال‌ها را رفع نموده است.
